kloosterstraat 4

achtergrond

In het centrum van Tilburg, op de hoek van de Oude Dijk en de Kloosterstraat, liggen het klooster en het moederhuis van de Zusters van Liefde. Net als in de meeste religieuze gemeenschappen in West-Europa neemt ook hier de gemiddelde leeftijd toe en krimpt het aantal bewoners. Daarnaast is er bezorgdheid om de toekomst van het complex. De lokale ontwikkelaar Van der Weegen en Shift architecture urbanism namen contact op met de zusters om te kijken of ze samen een toekomstvisie konden uitwerken. Op dat moment stond een deel van de gebouwen al leeg.

Historie
Op 23 november 1832 stichtte Joannes Zwijsen de Congregatie van de Zusters van Liefde. De sociale omstandigheden waren bijzonder slecht en kinderarbeid in fabrieken en werkplaatsen kwam in die tijd veelvuldig voor. Zwijsen was begaan met de nood van mensen. Energiek en doortastend wist hij de wegen te vinden om de nood te verlichten. Tot ver in de twintigste eeuw hebben zusters zich ingezet voor onder andere ziekenzorg, bejaardenzorg, onderwijs, pastorale zorg en maatschappelijk werk.

Het Klooster
Vanaf de eerste vestiging in 1834 wordt het complex en haar tuin voortdurend aangepast aan de veranderende behoeftes van de zustergemeenschap. De ontwikkeling aan de Oude Dijk begint in 1834 met de realisatie van het zogenaamde “huis met de dertien celletjes” op de hoek van de Oude Dijk en de Kloosterstraat. Dit huis bestaat nog steeds en vormt het begin van een omvangrijk kloostercomplex: het moederhuis van de Zusters van Liefde met daaraan verbonden diverse scholen, een weeshuis, een boerderij, nutstuinen en een kloostertuin.

De congregatie groeit al snel uit tot de grootste van Nederland. De sterke groei van het aantal zusters dat naar het moederhuis aan de Oude Dijk komt, leidt vanaf 1859 tot de gefaseerde realisatie van de langgerekte bebouwing aan de Oude Dijk aan het eind van de negentiende eeuw. Hiertoe wordt een groot deel van het oorspronkelijke moederhuis afgebroken. Tegelijk met de bouw van het nieuwe noviciaat in 1890 wordt de hele gevel van de Oude Dijk bebouwing opgetrokken naar het neo-renaissancistisch ontwerp van Van Aals en Goyaerts. Deze monumentale gevel bepaalt tot op de dag van vandaag de uitstraling van het complex richting de Oude Dijk.

Achter de muren van het moederhuis aan de Oude Dijk gaat een prachtige neogotische kapel schuil. De kapel werd ingewijd in 1857 en is tien jaar geleden geheel gerestaureerd.

De kapel is de zusters dierbaar. Tijdens hun opleiding als postulant en novice kwamen de zusters er meermalen per dag om te bidden en de Eucharistie te vieren. De meeste zusters hebben hier hun eeuwige geloften afgelegd. Tot op de dag van vandaag komen de zusters in de kapel om te bidden en te vieren.

Na de oorlog wordt de boerderij gesloopt en verandert de functie van het gebied. De agrarische gronden worden geleidelijk opgegeven en benut als sportterrein en siertuin. Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw vindt er afbouw van de activiteiten van de congregatie plaats. De onderwijsfunctie van het kloostercomplex neemt af en er worden diverse schoolgebouwen, zoals de kweekschool, gesloopt. Het door de congregatie in 1931 gerealiseerde Sint Theresialyceum blijft behouden en bestaat nog steeds.

Sinds de jaren tachtig wordt de verzorging van oude en zieke medezusters een steeds belangrijker aandachtspunt. De orde vergrijst snel. Dit leidt tot de bouw van het kloosterverzorgingstehuis Mater Misericordiae tegen het moederhuis aan. Ook voor deze ontwikkeling worden delen van het bestaande complex gesloopt.

Naast de bouw van het Mater gebouw vindt er nog een andere belangrijke ontwikkeling plaats in de jaren 80. In 1985 wordt de zuidelijke helft van de tuin, de voormalige landbouwgronden, verkocht aan de gemeente Tilburg. De gemeente legt hier een openbaar stadspark aan en er wordt een hoge muur opgetrokken tussen het stadspark en de kloostertuin. De kloostertuin blijft afgesloten voor publiek.

transformatie

In de eerste fase is aan de Oude Dijk een nieuwe vleugel met zorgtoegankelijke appartementen voor de zusters gerealiseerd, plus een woonzorgvoorziening. Die laatste is ontworpen door BBM architecten en bevindt zich gedeeltelijk in de nieuwe vleugel en gedeeltelijk in de oude gebouwen. Samen definiëren ze een open hof naar de stad – als nieuwe entree – en een besloten hof als veilige buitenruimte voor de zusters met dementie.

In de tweede fase van het masterplan komen op de plaats van een verouderde vleugel uit de jaren 1980 twee nieuwe gebouwen, naar een ontwerp van Shift, te huur en te koop voor leken. Het naastliggende gebouw wordt gerenoveerd. Hierin komen betaalbare startersappartementen midden in het centrum van Tilburg. Ontwikkelaar Van der Weegen zelf neemt zijn intrek in het voormalige keukengebouw aan de Kloosterstraat.

Keukengebouw
Het voormalige Keukengebouw behorende bij het kloostercomplex van de congregatie van de Zusters van Liefde is door Van der Weegen en architect Alicja Zborowska volledig getransformeerd naar een modern, solitair kantoorgebouw.  Naast de renovatie van het keukengebouw worden er ook twee appartementenblokken gebouwd op de plaats van het voormalige verpleeghuis. Dit alles onder toeziend oog van zo’n honderd zusters die nog altijd in het klooster wonen. De inrichting van de kantoorruimtes is gerealiseerd door Factor90.

Open structuur ademt rust
De voormalige keuken is een karakteristiek gebouw dat door de transformatie een open structuur heeft gekregen, met als hoofddoel ruimte maken om elkaar te ontmoeten. De hoge plafonds, open trappen en vele doorkijkjes naar het hart van het kloostercomplex zorgen voor een indrukwekkende en tegelijk rustgevende omgeving, voor de mensen die daar werken. Het gebouw is verduurzaamd en volledig gasloos ontworpen en uitgevoerd door Van der Weegen zelf

 Tijdens de transformatie is onder andere de buitenschil (dak en gevel) volledig geïsoleerd, zijn alle ramen en kozijnen vervangen, is het gebouw voorzien van een duurzame en energiezuinige E- en W-installatie. Voor de 2e verdieping is een eigen entree inclusief lift gerealiseerd.